Gelukkig ongelukkig

augustus 2010 - Blik op geluk: Gelukkig ongelukkig, ze verzachten hun ongeluk met een positieve illusie

auteur: Ad Bergsma

Het menselijke gevoelsleven staat bol van paradoxen. Emoties zijn nou eenmaal niet eenduidig. Heimwee is bijvoorbeeld een alles overheersend verlangen naar de oude vertrouwde omgeving. Maar positief is het gevoel dat er ergens anders een warm thuis is waar je wordt gewaardeerd en op je gemak bent.

Nog complexer wordt het doordat we ook gevoelens hebben over ons gevoel. We zijn niet alleen jaloers, maar ook boos op onszelf omdat afgunst overtrokken is. En als de rouw na het verlies van een geliefde relatief makkelijk verloopt, dan kun je alsnog in de put raken omdat je je ten onrechte begint af te vragen of je wel werkelijk van je partner hebt gehouden.

Het geluk kan zich op een soortgelijke dubbelzinnigheid verheugen. Er zijn immers mensen die zich erop beroepen 'gelukkig ongelukkig' te zijn. Deze uitspraak komt voor een deel voort uit een minachting van het geluk. De Franse schrijver Honoré de Balzac zei bijvoorbeeld: 'Voorspoed brengt een soort van dronkenschap met zich mee, die minder hoogstaande mensen niet kunnen weerstaan.' Ik neem aan dat De Balzac somber genoeg was om zich tot de hoogstaande personen te rekenen.

Wie zo afgeeft op het geluk van anderen heeft een beetje gelijk. In de psychologische literatuur wordt het verschijnsel 'depressief realisme' beschreven. Als depressieve mensen een test slecht hebben gemaakt, zijn ze meer geneigd zichzelf te vergelijken met anderen zodat ze precies weten hoe pijnlijk het resultaat precies is. Blijere mensen die weten dat ze een steekje hebben laten vallen, laten het resultaat verder rusten en vergelijken zichzelf liever als ze iets goed hebben gedaan.

De vraag is welke aanpak hoogstaander is. Ik denk dat de meer opportunistische, blije mensen het gelijk aan hun kant hebben. Het hebben van een positief zelfbeeld maakt het leven gemakkelijker en als je een beetje lief voor jezelf moet zijn om de eigenwaan in stand te houden, dan verdient dat applaus.

Er zijn namelijk geen aanwijzingen dat gelukkige of zelfverzekerde mensen minder goed functioneren dan ongelukkige. In tegendeel, het is de depressieve medemens die vaker worstelt met relaties, werk en de zin van het bestaan. Gelukkige mensen slagen er heel wel in hun voorspoed te verdragen.

Toch betekent dat niet dat 'gelukkig ongelukkig' als idee waardeloos is. Het toont de lenigheid van geest van mensen die slecht in staat zijn van het leven te genieten, maar die dat desondanks weten uit te leggen als een vorm van superioriteit boven de anderen die het beter hebben getroffen. Met andere woorden, ze verzachten hun ongeluk met een positieve illusie. Voor mensen die 'gelukkig ongelukkig' zijn, geldt dus dat het niet gelukkig is dat ze ongelukkig zijn, maar dat het wel gelukkig is dat zij tevreden zijn met het ongeluk. Ongelukkig zijn met je ongeluk is erger.

verschenen in 2007 in De Volkskrant